توانایی ارتباطی هر کودکی به تدریج و با گذشت زمان پیشرفت می کند. سال های اولیۀ پیشرفت ارتباطی را می توان به چهار مرحلۀ اصلی تقسیم کرد:
1- کاوش گران نسبت به آنچه احساس می کنند و آنچه در اطراف شان اتفاق می افتد، واکنش نشان می دهند، ولی بدین معنا نیست که برای رسیدن به هدف خاصی در ذهن شان ارتباط برقرار می نمایند.
2- پیام رسان ها پیام های خاصی را بدون استفاده از کلمات می فرستند.
3- کاربران نخستین کلمات که از کلمات منفرد (یا علائم یا تصاویر) استفاده می کنند.
4- ترکیب کننده ها کلمات را در جملات دو کلمه ای یا بیشتر ترکیب می کنند.
در این مطلب، شما را با دومین مرحله از مراحل چهارگانۀ برقراری ارتباط در فرزندتان و ویژگی های این مرحله آشنا می کنم.
پیام رسان
وقتی شما به طور ثابت به صداها و فعالیت های فرزند کاوش گرتان پاسخ می دهید به گونه ای که انگار دارد پیام خاصی به شما می دهد، او به تدریج در می یابد که آنچه انجام می دهد، اثری قوی بر اطرافش می گذارد.
او می فهمد که می تواند با استفاده از صداسازی، نگاه کردن و حرکاتش، به آنچه می خواهد برسد. برای مثال، او در می یابد که وقتی که دستانش را بلند می کند، بغلش می کنید و وقتی که صدایی تولید می کند، به او توجه می کنید.
بنابراین، او از این به بعد، وقتی که می خواهد بغلش کنید، دستانش را عمدا بلند می کند و برای جلب توجه شما عمدا صداسازی می کند. حتی اگر همان موقع به او پاسخ ندهید، صدایش را بلندتر می کند.
اینکه او می تواند پیام های خاصی را برای رسیدن به نتایج خاصی ارسال کند، پیوند ارتباطی نامیده می شود. هنگامی که فرزندتان پیوند ارتباطی برقرار می سازد، هدف خاصی در ذهنش دارد که می خواهد مستقیما به آن برسد. در این مرحله کودک شما پیام رسان است.
پیام رسان چگونه خود را بیان می کند:
پیام رسان پیام هایش را به دلیل هدف خاصی که در ذهن دارد، ارسال می کند. اگرچه هنوز از کلمات استفاده نمی کند، پیامش را از طریق نگاه کردن به شما، حرکات بدنی اش، اشاره کردن به چیزی و صداسازی به شما منتقل می کند.
او برای اعتراض به چیزی یا ردکردن چیزی که نمی خواهد، ارتباط برقرار می کند. همچنین، به شما می فهماند که شیئی را می خواهد (برای مثال، اسباب بازی) یا از شما می خواهد که کاری انجام دهید (برای مثال، او را از صندلی اش بیرون بیاورید). با گذشت زمان، پیام رسان اجتماعی تر می شود و یاد می گیرد که علائقش را با شما در میان بگذارد.
او برای جلب توجه شما یا گفتن سلام و خداحافظی یا نشان دادن چیزی به شما ارتباط برقرار می کند. اغلب اوقات، او درصدد است تا با اشاره کردن به چیزی که توجهش را جلب کرده، درباره اش به شما بگوید.
علاوه بر این، سعی می کند تا با تغییر آهنگ صدایش از شما سؤالاتی بپرسد. رفته رفته توانایی های ارتباطی او با شما بهتر و بهتر می شود و به جایی می رسد که حرکاتی از خودش در می آورد. برای مثال، اگر پشت دستش را به صورتش بمالد، می خواهد دربارۀ پتوی خودش به شما بگوید.
پیام رسان ممکن است انقدر به تلاشش برای رساندن پیامش به شما ادامه دهد تا سرانجام همان طور که او می خواهد، به او پاسخ دهید. برای مثال، اگر او دستش را به سمت شیرینی دراز کرده و صداسازی کند و شما به او شیرینی بدهید، ممکن است ساکت بشود. همچنین، ممکن است به شما لبخند بزند تا حالی تان کند که آن شیرینی همان چیزی بوده که او می خواسته است. ولی، اگر او شیرینی بخواهد و شما به او نوشیدنی بدهید، غالبا به شما می فهماند که نوشیدنی چیزی نبوده که او می خواسته است. در چنین شرایطی، او ممکن است برای اینکه نشان دهد ناامید شده، صدایش را بلند کند. او ممکن است دست تان را بگیرد تا دقیقا آنچه را که می خواهد، به شما نشان دهد.
موفقیت در خودادراکی بخش مهمی از پیشرفت ارتباطی کودک است.
بخش مهم دیگر از پیشرفت ارتباطی کودک وقتی رخ می دهد که او می آموزد که همزمان روی شخص و شیء متمرکز شود.
پیش از این، فرزندتان می توانست یا روی شما متمرکز شود، یا روی شیء؛ اما قادر به تمرکز همزمان روی هر دو نبود. در مرحلۀ پیام رسان، او به شیء نگاه کرده و به آن اشاره می کند و سپس به شما نگاه می کند. سپس، دوباره نگاهش را بر می گرداند و به شیء اشاره می کند تا مطمئن شود که شما منظورش را فهمیده اید.
این مهارت جدید به او این امکان را می دهد تا چیزها را به شما نشان دهد و به شما بفهماند که درباره شان چه فکری می کند. این مرحله یکی از مهم ترین گام ها به سمت استفاده از نخستین کلمات یا علائم دستی است.
به علاوه، پیام رسان یاد می گیرد که از تمرکز شما تبعیت کند. به این صورت که اگر شما به چیزی اشاره کنید، او می تواند به همان سمت نگاه کند تا ببیند شما چه چیزی را به او نشان می دهید.
اکنون شما می توانید به چیزهای موردعلاقۀ زیادی اشاره کنید و از این طریق فرصت های متعددی را برای فراگیری زبان برای فرزندتان فراهم کنید.
پیام رسان به صداسازی ادامه می دهد و بیشتر اوقات از صداهای شما تقلید می کند. او شروع می کند به کنار هم گذاشتن صداها و این طور به نظر می رسد که دارد حرف می زند؛ ولی، «حرف زدن» او ترکیبی از صداهاست، نه کلمات.
علاوه بر این، او صداهایی را تولید می کند که نخستین تلاش های هدفمندش برای استفاده از کلمات هستند.
آنچه پیام رسان می فهمد یا درک می کند:
همزمان با اینکه پیام رسان امور روزمره را تجربه می کند، همچون لباس پوشیدن یا خوابیدن، بارها و بارها از شما کلمات خاصی را می شنود. با گذشت زمان، او شروع به درک معنای این کلمات خواهد کرد.
شما چطور می توانید بفهمید که او کلمات را می فهمد؟!
فرزندتان از طریق نگاه کردن، اشاره کردن به چیزی و نشان دادن آن یا پیروی از دستورات ساده ای که به او می دهید، به شما می فهماند که قادر به درک کلمات شماست.
این مرحله بخش مهمی از رشد زبانی کودک است، زیرا فرزندتان قبل از این که بتواند از کلمات برای برقراری ارتباط استفاده کند، باید آنها را درک کند.
در مطلب بعدی، شما دربارۀ مرحلۀ سوم از مراحل چهارگانه برقراری ارتباط در کودکان خواهید آموخت.
اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ گفتاردرمانی هستید، به سایر پُست های من در «اخبار علمی» مراجعه نمایید.
دکتر مجید اوریادی
دکترای تخصصی گفتاردرمانی