گفتاردرمانی چه کمکی می تواند به بیماران دچار اِم اِس (مالتیپل اسکلروزیس) کند؟

اِم اِس (مالتیپل اسکلروزیس)، به دلیل مختل­ ساختن بخش های متعددی از مغز، می تواند منجر به بروز مشکلات گفتاری و ارتباطی در بیمار شود.

گفتاردرمانگر می تواند از طریق تعیین و تشخیص مشکلات گفتاری مختص بیمار و تدوین برنامه درمانی متناسب با این مشکلات به بیمار کمک کند.

صحبت کردن به عنوان فرایندی پیچیده، مستلزم هماهنگی عضلات، تنفس و شنوایی است و مغز چنین هماهنگی دقیقی را کنترل می کند.

این فرایندها در کسری از ثانیه رخ می دهند؛ بنابراین، ما از وقوع چنین فرایندهایی در مغزمان ناآگاهیم.

مغز آنچه را که فرد می خواهد بیان کند را برنامه ریزی می کند. سپس، این برنامه اجرایی، در قالب پیام های عصبی، از طریق اعصاب مغزی به عضلات گفتاری فرستاده می شود.

عضلات گفتاری از طریق این پیام های اجرایی می فهمند که چگونه باید حرکت کنند تا کلمات و جملات به درستی بیان شوند.

هنگامی که ما صحبت می کنیم، مغزمان این پیام ها را به عضلات مختلف ارسال می کند و به واسطه این پیام های عصبی است که قدرت، سرعت و دامنه حرکات عضلات گفتاری به گونه ای تنظیم می شود که ما بتوانیم کلمات را دقیق و با وضوح کامل بیان کنیم.

بیماری مالتیپل اسکلروزیس (اِم اِس) چیست؟

اِم اِس به غلاف میلین آسیب می زند. غلاف میلین، لایه ای محافظ بر روی سلول های عصبی در مغز است و اجازه می دهد تا پیام های عصبی به سرعت و به طور مؤثری بین سلول های عصبی حرکت کند.

آسیب دیدن این غلاف منجر به این می شود که پیام های عصبی نتوانند مانند قبل، به خوبی و به سرعت بین مغز و عضلات منتقل شوند. چنین مشکلی منجر به اختلال در عملکرد طبیعی قسمت های مختلف بدن از جمله سر و صورت و بروز مشکلات جدی در عملکرد گفتاری و بلع بیمار می شود.

این مشکلات ممکن است ناپایدار باشند؛ یعنی، گاهی باشند و گاهی نباشند و این نشانه ای از چرخه های بهبود و پسرفت بیماری ام اس است.

آیا گفتاردرمانی می تواند به بیمار دچار اِم اِس کمک کند؟

بله، گفتاردرمانی می تواند به افراد دچار ام اس در جهت مدیریت اختلالات گفتاری شان کمک کند.

گفتاردرمانگر آموزش دیده قادر به ارزیابی و درمان اختلالات گفتاری، زبانی، شناختی و بلع است.

به طور کلی، گفتاردرمانگران همکاری نزدیکی با پزشکان متخصص در حوزه های زیر برای کمک به بیماران دچار اِم اِس دارند:

1. نورولوژیست ها (متخصص بیماری های مغز، ستون فقرات و سیستم عصبی)؛
2. اُتولارینگولوژیست ها (متخصص بیماری های گوش، بینی و گلو)؛
3. طب فیزیکی و توان بخشی

اِم اِس چگونه بر عملکرد گفتاری اثر می گذارد؟

ام اس م یتواند عملکرد گفتاری را به روش های مختلف متاثر سازد.

1. این بیماری ممکن است جنبه های فیزیکی تولید گفتار و صدا را متاثر سازد؛
2. همچنین، این بیماری ممکن است تغییراتی را در توانایی درک زبانی فرد ایجاد کند؛
3. ام اس می تواند فرایندهای تفکر بیمار را مختل کند که به او کمک می کنند تا در خصوص آنچه می خواهد بگوید تصمیم بگیرد.

ام اس می تواند منجر به اختلالات گفتاری زیر در بیمار شود:

دیزآرتری (گفتارفلجی)

دیزآرتری وقتی رخ می دهد که فرد به دلیل ضعف یا هماهنگی آسیب دیده در کنترل عضلات گفتاری دچار مشکل در حرف زدن می شود.

در ام اس مناطقی از سیستم عصبی مرکزی مربوط به کنترل حرکتی گفتار آسیب می بینند که در نتیجه فرد قادر به کنترل کامل اندام های دخیل در گفتار نیست، شامل:

1. لب ها
2. زبان
3. حنجره (تارهای صوتی)
4. نرم کام
5. دیافراگم
6. فک

کاهش هماهنگی در این قسمت های بدن منجر به تغییراتی در تلفظ صداها، سرعت و روانی طبیعی گفتار می شود. در نتیجه، با کاهش وضوح گفتار بیمار، دیگران در درک و فهم آنچه او می گوید دچار چالش می شوند.

دیسفونی

دیسفونی عبارت است از آسیب تولید صوت.

این مشکل در بیمار دچار ام اس به دلیل درگیری مناطق مغزی کنترل کننده عضلات حنجره ایجاد می شود.

در نتیجه، فرد قادر به کنترل بلندی و ارتفاع (زیروبمی) صدای خودش نیست. همچنین، صدای بیمار ام اس ممکن است کیفیتی خشن و گرفته داشته باشد.

مشکلات گفتاری ناشی از اختلالات شناختی

ام اس منجر به بروز تغییراتی در تفکر و حافظه (اختلالات شناختی) بیمار می شود.

این اختلالات شناختی می تواند تغییرات زیر را در بیمار ایجاد کند:

1. مشکل در صحبت کردن و استفاده از زبان؛
2. مشکل در درک و فهم مفاهیم؛
3. کنار هم گذاشتن افکار؛
4. مشکل در انتخاب و به کارگیری کلمات مناسب برای گفتن آنچه در ذهن بیمار می گذرد.

زبان پریشی (آفازی)

زبان پریشی ناشی از آسیب به مناطقی از مغز است که مسئول درک زبان و برقراری ارتباط کلامی هستند.

بیمار دچار زبان پریشی قادر به بیان آنچه می خواهد بگوید نیست و در درک آنچه دیگران می گویند مشکل دارد.

زبان پریشی در بیمار دچار ام اس شایع نیست؛ چون احتمال از بین رفتن غلاف میلین در مناطق زبانی مغز بسیار کم است.

افراد دچار زبان پریشی از عبارات کوتاه استفاده می کنند یا جملات طولانی بدون معنایی به کار می برند.

همچنین، این افراد ممکن است دچار مشکلات خواندن و نوشتن شوند.

از گفتاردرمانی چه انتظاری می توان داشت؟

افراد دچار مشکلات گفتاری و ارتباطی ناشی از ام اس می توانند از یک گفتاردرمانگر کمک بگیرند تا نیازهای شان را ارزیابی کرده و مناسب ترین برنامه درمانی را برای آنها برنامه ریزی کند.

گفتاردرمانگر یک برنامه درمانی انفرادی را، شامل تمرینات گفتاردرمانی جهت تقویت مهارت های گفتاری، زبانی، شناختی و ارتباطی برای بیمار طراحی و تدوین می کند.

افراد دچار ام اس ممکن است مشکلات بلع (دیسفاژی) نیز داشته باشند.

گفتاردرمانگر با استفاده از راهکارهای زیر می تواند در جهت بهبود دیسفاژی به بیمار کمک کند:

1. تمرین روی خوردن و بلعیدن امن تر؛
2. ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی؛
3. استفاده از تمرینات یا تحریک.

تمرینات گفتاردرمانی

برنامه گفتاردرمانی موردنیاز بیمار بستگی به فاکتورهای متعددی دارد، از جمله چالش های گفتاری مختص بیمار و شدت اختلال گفتاری او.

گفتاردرمانگر از انواع مختلفی از تکنیک های گفتاردرمانی برای بیمار دچار ام اس استفاده می کند، شامل:

1. تمرینات حرکتی دهانی؛
2. تغییرات رژیم غذایی؛
3. ابزارها یا وسایل ارتباط مکمل و جایگزین (AAC) مختص بیمار.

بنابراین، گفتاردرمانگر مناسب ترین برنامه درمانی را با توجه به شرایط خاص بیمار تعیین و تدوین می کند.

هدف درمان در بیمار دچار ام اس چیست؟

بر اساس راهنمای ارائه شده از سوی انجمن گفتار-زبان-شنوایی امریکا، گفتاردرمانی در ام اس باید اهداف زیر را در بر داشته باشد:

1. کاهش سرعت گفتار؛
2. تقویت عضلات گفتاری؛
3. تقویت دامنه حرکات لب ها و زبان؛
4. تقویت سیستم تنفسی برای افزایش بلندی صدا؛
5. اصلاح تلفظ اصوات گفتاری برای بیان واضح تر کلمات و جملات؛
6. استفاده از سایر روش های برقراری ارتباط، مانند اشارات، نوشتن و سیستم AAC.

نکات عملی برای مدیریت مشکلات گفتاری در بیمار ام اس

گفتاردرمانگر، علاوه بر کمک به بیمار ام اس دچار مشکلات گفتاری، می تواند به خانواده و دوستان بیمار کمک کند تا با یادگرفتن راهکارهای مختلف بتوانند با بیمار ارتباط بهتر و مؤثرتری برقرار سازند.

فرد دچار مشکلات گفتاری می تواند از راهکارهای زیر برای برقراری ارتباط بهتر استفاده کند:

1. قبل از بیان جملات، مکالمه را با یک کلمه (موضوع مکالمه) آغاز کند. این راهکار به مخاطب کمک می کند تا با دانستن موضوع مکالمه، بقیه کلمات و جملات بیمار را بهتر بفهمد. برای مثال، بیمار پیش از اینکه چیزی برای خوردن درخواست کند، می تواند بگوید «صبحانه»؛
2. دائم با مخاطب چک کند که آیا حرف هایش را فهمیده اند؛
3. سرعت گفتارش را پایین بیاورد و بلندتر صحبت کند و بین حرف هایش مکث کند تا به دیگران فرصت لازم برای فهمیدن حرف هایش و پاسخ دادن بدهد؛
4. زمانی که احساس خستگی می کند، از مکالمه های طولانی اجتناب کند. هنگامی که بیمار خسته است، وضوح گفتارش کمتر می شود و قابلیت فهم گفتارش از سوی دیگران کاهش می یابد؛
5. بیمار سعی کند تا از نوشتن، کشیدن تصویر یا اشاره کردن برای جبران مشکل گفتاری و برقراری ارتباط بهتر استفاده کند.

اطرافیان می توانند با استفاده از راهکارهای زیر، به بیمار کمک کنند تا بتواند افکارش را به آنها منتقل کند:

1. به بیمار زمان و فرصت کافی برای حرف زدن و پاسخ دادن بدهند؛
2. برای کمک به برقراری ارتباط، به زبان بدنی و اشارات بیمار توجه کنند؛
3. جملات بیمار را تکمیل نکنند؛
4. از بیمار بخواهند تا اگر در گفتن چیزی مشکل دارد، از نوشتن، اشاره کردن یا زبان بدنی برای انتقال آن استفاده کند؛
5. بدون سرزنش کردن، خطاها و اشتباهات بیمار را بپذیرند. با صبر و حوصله به درخواست کمک بیمار پاسخ دهند؛
6. برای کمک به ارتباط بهتر و درک بهتر حرف های بیمار، عوامل حواس پرت کن محیطی را حذف کنند یا کاهش دهند، مانند خاموش کردن تلویزیون.

برای کمک کردن به فردی که در درک زبان مشکل دارد، مخاطب می تواند کارهای زیر را انجام دهد:

1. قبل از صحبت کردن، توجه بیمار را جلب کند؛
2. با صدای بلندتر از حد معمول با بیمار حرف نزند. در صورت نیاز، خود بیمار از شما می خواهد تا بلندتر حرف بزنید؛
3. از کلمات ساده استفاده کنید؛
4. از جملات کوتاه استفاده کنید. کلمات کلیدی را موردنیاز بیمار را تکرار کنید.
5. از نوشتن، تصاویر و حالات چهره استفاده کنید. گاهی اوقات بیمار این چیزها را بهتر از کلمات می فهمد.
6. از سؤالات با پاسخ «بله» یا «خیر» استفاده کنید تا بیمار بتواند راحت تر پاسخ دهد.
7. به جای استفاده از سؤالات با پاسخ باز، پاسخ های احتمالی را در اختیار بیمار بگذارید تا از بین آنها پاسخ درست را انتخاب کند.