اختلالات حرکتی گفتار گروهی از اختلالات ناشی از مشکلات فیزیکی تولید گفتار هستند.
انواع اختلالات حرکتی گفتار عبارتند از: دیزآرتری (گفتارفلجی) و آپراکسی (کنش پریشی).
این اختلالات، گفتار را به شیوه های مختلفی تحت تاثیر قرار می دهند، به نحوی که گفتار فرد مبتلا وضوح و قابلیت فهم خود را به درجات مختلف از دست می دهد.
این اختلالات به دنبال ضایعه سیستم های عصب شناختی (نورولوژیکی) که وظیفه برنامه ریزی، هماهنگی، زمان بندی و اجرای حرکات گفتاری بر عهده دارند ایجاد می شوند.
نکته مهم اینست که این اختلالات ناشی از مشکلات تفکر شناختی یا درک زبان نیستند.
دیزآرتری و آپراکسی به شیوه های مختلفی گفتار را تحت تاثیر قرار می دهند.
دیزآرتری به دلیل ایجاد مشکل در کنترل عضلات، اجرای فیزیکی گفتار را مختل می کند.
آپراکسی طرح ریزی و برنامه ریزی جنبه های حرکتی گفتار را مختل می سازد.
توجه به این مسئله ضروری است که بعضی از افراد ممکن است دچار ضایعه عصب شناختی باشند که منجر به بروز همزمان علائم آپراکسی و دیزآرتری شود.
دیزآرتری (گفتارفلجی) چیست؟
دیزآرتری ناشی از ضعف عضلانی یا ناتوانی در کنترل عضلات گفتاری (لب ها، زبان، چانه و غیره) می باشد.
گفتار افراد دچار دیزآرتری برای شنونده مبهم و نامفهوم است.
شدت دیزآرتری ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشد.
دیزآرتری می تواند هماهنگی حرکات عضلات تنفسی، آواسازی، تشدید و نواخت را مختل کند. گفتار طبیعی مستلزم هماهنگی بین این عضلات سیستم های تنفس، آواسازی، تشدید و نواخت است.
تنفس – هوای بازدمی که از ریه ها خارج می شود، قدرت لازم برای تولید گفتار را ایجاد می کند.
آواسازی – هوای بازدمی تارهای صوتی را به لرزش در می آورد.
تشدید- هوای بازدمی مرتعش شده در حفره های دهان و بینی تقویت می شود.
نواخت- وزن و آهنگ گفتار را شکل می دهد.
علل ایجاد دیزآرتری چیست؟
دیزآرتری به دلیل ضایعه عصبی-عضلانی در مغز ایجاد می شود.
این ضایعه می تواند مادرزادی (حین تولد) باشد یا به دنبال آسیب یا بیماری در طول زندگی ایجاد شود.
برخی از علل دیزآرتری عبارتند از:
- سکته مغزی
- ضایعه مغزی
- تومور (غده) مغزی
- مالتیپل اسکلروزیس (MS)
- اسکلروزیس آمیوتروفیک جانبی (ALS)
- بیماری پارکینسون
- فلج مغزی
انواع دیزآرتی چیست؟
مشخصات دیزآرتری بسته به شدت و تنوع علت آن می تواند متفاوت باشد و انواع دیزآرتری را از هم متمایز سازد.
دیزآرتری غالباً در 7 دسته طبقه بندی می شود که عبارتند از:
- آتاکسیک (مخچه ای)
- فلاسید (شُل)
- اسپاستیک (سفت)
- هایپرکینتیک (بیش جنبشی)
- هایپوکینتیک (کم جنبشی)
- مختلط
- نورون حرکتی فوقانی یک طرفه
برای مثال، دیزآرتری آتاکسیک زمانی تشخیص داده می شود که ضایعه ای در مخچه یا مدارهای کنترل مخچه ای وجود دارد.
در حالی که دیزآرتری فلاسید در صورتی تشخیص داده می شود که ضایعه نورون های حرکتی تحتانی مربوط به گفتار را درگیر کرده باشد.
درمان دیزآرتری چیست؟
نخستین مرحله قبل از درمان فرد دچار دیزآرتری، ارائه خدمات مشاوره ای و ارزیابی توسط گفتاردرمانگر باتجربه است.
نوع و شدت خدمات گفتاردرمانی بستگی دارد به نوع دیزآرتری، شدت دیزآرتری و وجود اختلالات یا مشکلات همراه.
گفتاردرمانگر ممکن است در کنار ارائه روش های گفتاردرمانی، از سیستم ارتباطی مکمل و جایگزین (AAC) برای فرد دچار دیزآرتری استفاده کند.
برنامه درمانی معمول برای فرد دچار دیزآرتری شامل موارد زیر است:
- کاهش سرعت گفتار
- افزایش حمایت تنفسی برای بالابردن بلندی صدا
- تقویت قدرت عضلات گفتاری
- افزایش وضوح گفتار
اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ گفتاردرمانی هستید، به سایر پُست های من در «اخبار علمی» مراجعه نمایید.
دکتر مجید اوریادی
دکترای تخصصی گفتاردرمانی