روابط میان سن تقویمی و سن زبانی و آگاهی واجی در کودکان دچار اختلال زبان تکاملی

مقدمه

کودکان دچار اختلال زبان تکاملی (DLD) معمولا رشد غیرطبیعی و ناهماهنگی را در مهارت های زبانی و پردازش زبانی نشان می دهند. اگرچه ناهمگنی مهارت های زبانی مشخصۀ اصلی کودکان دچار DLD است، آنچه بین این کودکان شایع است عبارتند از:

     - اختلالات واجی منحصربه فرد؛

     - خزانۀ واژگان محدود؛

     - نقایصی در حوزه های زبانی مختلف؛

     - حافظۀ فعال در خطر؛

     - نقایصی در درک زبانی.

این کودکان در مدرسه معمولا مشکلاتی در اکتساب زبان نوشتاری دارند که معمولا با نقایصی در پردازش واجی مرتبط بوده و احتمالا ناشی از مشکلات ادراکی صداهای گفتاری است. به علاوه، مشکلات زبان نوشتاری این کودکان با مشکلاتی در سایر حوزه های زبانی مرتبط است.

مطالعات اخیر روی زبان برزیلی-پرتغالی نشان داد که کودکان دچار DLD آسیب هایی را در مهارت های فرازبانی، به ویژه در آگاهی واجی نشان می دهند که فرایند یادگیری خواندن و نوشتن را به خطر می اندازد.

آگاهی واجی توانایی شناسایی و دست کاری واحدهای واژه ای است و در دو سطح رخ می دهد: هجایی و واجی. چنین مهارت هایی به دنبال تجربۀ زبان شفاهی تکامل می یابد و وقتی که به طور مناسب پیشرفت کند، نقش مهمی را در اکتساب و رشد مهارت های خواندن و نوشتن، به ویژه در زبان های الفبایی ایفا می کند. در صورتی که این مهارت ها دچار اختلال یا نقص شوند، اکتساب و رشد خواندن و نوشتن در خطر می افتد.

کودکان دچار DLD نقایصی را در پردازش واجی نشان می دهند؛ بنابراین، باید در نظر داشت که در معرض خطر بالاتری برای نقص خواندن هستند.

در مطالعه ای با هدف بررسی اثر مشخصات واجی و واژگانی کلمات بر آگاهی واجی، کودکان دارای رشد طبیعی با کودکان دچار DLD و خوانش پریشی (اختلال در خواندن) مقایسه شدند. سه یافتۀ اصلی این پژوهش عبارت بودند از:

(الف) کودکان دارای رشد طبیعی در کلمات ناآشنا برتری داشتند؛

(ب) کودکان دچار DLD عملکرد ضعیف تری نسبت به کودکان دارای رشد طبیعی داشتند؛

(ج) کودکان دچار خوانش پریشی الگوی عملکردی نابالغی در مقایسه با کودکان دچار DLD و کودکان دارای رشد طبیعی نشان دادند.

به طور کلی، یافته های پژوهشی، فرضیۀ نقص واج شناختی را که بر تأثیر مشخصات صداهای گفتاری و توانایی دستکاری آنها متمرکز است تقویت می کند.

این نظریه بر این فرض استوار است که کودکان دچار نقص در آگاهی واجی مشکلاتی در ذخیره سازی و پردازش صداهای واژه دارند. با این حال، باید تصریح کرد که مشخصات واژگانی نیز بر آگاهی واجی تأثیر می گذارند؛ یعنی بازنمایی های ذهنی کلمات، به طور فزاینده، همزمان با رشد خزانۀ واژگانی کودک، دقیق و پرجزئیات می شوند.

بنابراین، هرچه خزانۀ واژگانی کودک بزرگتر و ساخت یافته تر باشد، بازنمایی های واجی او که برای پردازش مناسب اطلاعات و دستکاری ساخت های زبانی به صورت آگاهانه لازمند، بهتر می شود.

مطالعات طولی مختلف مکررا نشان داده اند که کودکان دچار DLD در خطر مشکلات سوادآموزی ناشی از نقص واج شناختی هستند. با این حال، ماهیت DLD خیلی متنوع است و کودکان دچار DLD هم به لحاظ نقایص زبانی ویژه و هم به لحاظ شدت این نقایص، مانند شدت نقایص واج شناختی و/یا نقایص صرفی-نحوی، متفاوتند.

پژوهشی روی 328 کودک پیش دبستانی دچار آسیب های زبانی اجرا و عملکرد خواندن این کودکان در پایه های دوم و چهارم مقطع ابتدایی بررسی شد. بر اساس یافته ها، تقریبا 50 درصد این کودکان مشکلات خواندن قابل توجهی را با گذشت مدت زمان 2 یا 4 سال از ورود به مدرسه نشان دادند. با این حال، این نتایج این را هم نشان داد که بعضی از کودکان دچار DLD، همانند کودکان دارای رشد زبان طبیعی، به مهارت های سوادآموزی دست پیدا می کنند. این یافته حاکی از آنست که این دسته از کودکان دچار DLD می توانند تا قبل از سن 5 سالگی بر نقایص زبانی شان غلبه کرده و در نتیجه عملکرد خواندن بهتری را در مدرسه تجربه می کنند.

بر اساس این فرضیه، میان نقایص پردازشی، مشکلات تولید زبان و مشکلات سوادآموزی در کودکان دچار DLD رابطه ای اساسی وجود دارد. مدل علت شناسی رشدی که وابستگی متقابل بین نقایص شناختی و زبانی را مدنظر قرار می دهد، می تواند این موضوع را روشن سازد. طبق این مدل، مشکلات خواندن در کودکان دچار DLD ممکن است ضمیمۀ مشکلات زبانی قبلی آنها باشد.

بنابراین، نیمرخ های زبانی این کودکان به دنبال اکتساب مهارت های جدید تغییر می کند، در حالی که توانایی قبلی همچنان توسعه نیافته باقی می مانند. بنابراین، کودکان دچار DLD ممکن است در مراحل رشدی متفاوت، الگوهای متفاوتی از مشکلات را نشان دهند. این مشکلات ممکن است هم ناشی از عاملی مشترک باشد که کل فرایند اکتساب زبان را متأثر می سازد، و هم به دنبال تأثیر علت شناختی مشکلات قبلی (برای مثال، دانش ضعیف واژگانی) باشد که بر اکتساب مهارت های بعدی (برای مثال، درک خواندن) اثر خواهد گذاشت.

در حال حاضر، یافته های مطالعات گوناگون نشان می دهد که رشد زبان در کودکان دچار DLD آهسته تر از همتایان طبیعی شان پیش می رود. بنابراین، در بسیاری از موارد، کودکان دچار DLD سن زبانی متفاوتی از سن تقویمی شان دارند.

خلاصۀ مطالعۀ حاضر

هدف:

هدف از این مطالعه عبارت بود از تأیید این موضوع که  بین سن زبانی و عملکرد آگاهی واجی در کودکان دچار DLD رابطه وجود دارد.

روش پژوهش:

در این مطالعۀ گذشته نگر، تعداد 53 کودک دچار DLD 4 تا 7 ساله شرکت کردند. تشخیص اختلال زبانی این کودکان مطابق با معیارهای بین المللی و با استفاده از آزمون های استاندارد برزیلی برای ارزیابی زبانی صورت گرفت. مهارت های آگاهی واجی و زبانی تمام کودکان با کمک آزمون های استاندارد سنجیده شد و داده ها تحلیل آماری شد. برای تحلیل همبستگی، از آزمون پیرسون استفاده شد. در مدل های تحلیل رگرسیون، سن زبان بیانی و درکی به عنوان متغیرهای مستقل و عملکرد آگاهی واجی به عنوان متغیر وابسته لحاظ شد.

یافته ها:

داده ها حاکی از وجود رابطۀ قوی بین سن زبانی و مهارت های آگاهی واجی در کودکان دچار DLD بود. همچنین، رابطه ای قوی بین آگاهی هجایی و سن زبانی پیدا شد. به علاوه، آگاهی واجی با سن تقویمی همبستگی داشت. تمام آزمون های همبستگی با تحلیل رگرسیون تأیید شد.

نتیجه گیری:

طبق یافته های این پژوهش، همبستگی قوی بین سن زبانی و آگاهی واجی در کودکان دچار DLD وجود دارد. این یافته ها بر ضرورت توجه به مهارت های واجی و فرایند اکتساب مهارت های خواندن و نوشتن در این کودکان تأکید کرد.

اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ گفتاردرمانی هستید، به سایر پُست های من در «اخبار علمی» مراجعه نمایید. 

دکتر مجید اوریادی

دکترای تخصصی گفتاردرمانی