بسیاری از کودکان در سنین ۲ تا ۶ سالگی رفتارهایی نشان می‌دهند که به مشکلات پردازش حسی مربوط است. برخی از آن‌ها نسبت به صدا، نور، لمس یا حرکت بیش از حد حساس هستند و با کوچک‌ترین تحریک ناراحت می‌شوند. برخی دیگر کم‌حسی دارند و برای اینکه بدنشان فعال شود، به ورودی‌های بیشتری مثل لمس شدید، حرکت زیاد یا صدای بلند نیاز پیدا می‌کنند.
این راهنما به شما کمک می‌کند رفتارهای کودک را بهتر بشناسید و فعالیت‌هایی ساده و قابل اجرا در خانه انجام دهید تا کودک به سطح متعادل‌تری از واکنش حسی برسد.
1- حس دیداری (بینایی)
کودک ممکن است نسبت به نور و تصاویر دیداری واکنش‌هایی نشان دهد.
1-1 نشانه‌های بیش‌حسی دیداری
- کودک از نورهای شدید فرار می‌کند؛
- چشم‌هایش را می‌گیرد؛
- از چراغ‌ها شکایت می‌کند؛
- از محیط‌های رنگارنگ و شلوغ دیداری دوری می‌کند.
راهکارهای خانگی
- استفاده از نور ملایم؛
- استفاده از چراغ خواب؛
- استفاده از عینک آفتابی؛
- کاهش اسباب‌بازی‌های پر زرق‌وبرق؛
- فراهم کردن فضاهای آرام با رنگ‌های خنثی.
2-1 نشانه‌های کم‌حسی دیداری
- کودک به نورهای پرزرق‌وبرق جذب می‌شود؛
- به صفحه‌نمایش‌ها خیره می‌ماند؛
- دوست دارد اجسام حرکت‌کننده را دنبال کند.
راهکارهای خانگی
- استفاده از چراغ‌های رنگی؛
- استفاده از ریسۀ نوری؛
- بازی با چراغ قوه؛
- ردیابی اشیای در حال حرکت؛
- بازی‌های تطبیق شکل و رنگ.
2- حس شنوایی
کودکان ممکن است نسبت به صداهای روزمره واکنش‌های اغراق‌آمیز یا کم‌توجه داشته باشند.
1-2 نشانه‌های بیش‌حسی شنوایی
- ترس از صدای جاروبرقی؛
- ترس از صدای سشوار؛
- ترس از حرف زدن بلند افراد؛
- بستن گوش‌ها با دست؛
- گریه هنگام شنیدن صداهای ناگهانی.
راهکارهای خانگی
- قرار دادن کودک در محیط‌های آرام؛
- استفاده از هدفون‌های کاهنده صدا؛
- تمرینات گوش دادن به صدا در نویز (سروصدا)؛
- آماده‌سازی کودک قبل از مواجهه با صداهای بلند.
2-2 نشانه‌های کم‌حسی شنوایی
- بی‌توجهی به صداها؛
- افزایش صدای تلویزیون؛
- درخواست مکرر برای تکرار صداها؛
- علاقه زیاد به صداهای بلند.
راهکارهای خانگی
- خواندن شعر و آهنگ؛
- بازی‌های تقلید صدا؛
- تکمیل ضربه‌های ریتمیک؛
- استفاده از ابزارهای ساده مثل قابلمه و قاشق برای ایجاد صداهای متفاوت.
این مطلب را بخوانید:
3- حس لامسه
این حس به پوست و تماس با محیط مربوط است.
1-3 نشانه‌های بیش‌حسی لامسه
- ناراحتی از لباس‌های خاص؛
- حساسیت به برچسب لباس؛
- گریه کردن هنگام شستن موها؛
- اجتناب از بازی‌های خاک، ماسه یا رنگ انگشتی.
راهکارهای خانگی
- استفاده از لباس‌های نخی نرم؛
- کوتاه کردن برچسب لباس‌ها؛
- معرفی تدریجی بافت‌ها (ماسه، خمیر، ژل، پارچه‌های مختلف)؛
- ماساژ ملایم قبل از فعالیت‌های روزانه.
2-3 نشانه‌های کم‌حسی لامسه
- لمس زیاد دیگران؛
- فشار دادن اجسام؛
- علاقه شدید به لمس اشیای مختلف؛
- جستجوی تماس بدنی قوی.
راهکارهای خانگی
- بازی های فشاری؛
- استفاده از پتوهای سنگین؛
- خمیر بازی؛
- لگو بازی؛
- جعبه‌های حسی پر از مواد متفاوت.
4- حس عمقی
این حس به فشار و موقعیت بدن مربوط است.
1-4 نشانه‌های کم‌حسی عمقی
- پریدن زیاد؛
- برخورد به اجسام؛
- فشار دادن اشیاء؛
- افتادن مکرر؛
- جستجوی درگیری‌های بدنی هنگام بازی.
راهکارهای خانگی
- بازی کُشتی ملایم؛
- فشار دادن بالش‌ها؛
- حمل کیسه‌های سبک؛
- نقاشی با مدادهای ضخیم؛
- فشار دادن توپ نرم بین دست‌ها یا پاها.
2-4 بیش‌حسی عمقی
کودک از فشار یا در آغوش گرفته شدن ناراحت می‌شود.
راهکارهای خانگی
- فشارهای بسیار ملایم؛
- استفاده از پتوهای سبک؛
- شروع تدریجی بازی‌های تعادلی بدون فشار زیاد.
این مطلب را از دست ندهید:
5- حس وستیبولار (تعادلی – حرکت)
مربوط به سر و بدن هنگام حرکت است.
1-5 نشانه‌های بیش‌حسی وستیبولار
- ترس از تاب؛
- ترس از پله؛
- ترس از سرسره؛
- ترس از هر نوع حرکت.
راهکارهای خانگی
- شروع با حرکت‌های ملایم مثل تکان آرام روی صندلی؛
- راه رفتن روی زمین نرم؛
- بازی‌های نشسته؛
- افزایش تدریجی حرکت.
2-5 نشانه‌های کم‌حسی وستیبولار
- دویدن زیاد؛
- چرخیدن؛
- پریدن مداوم؛
- جستجوی حرکت‌های شدید.
راهکارهای خانگی
- پریدن روی بالشت؛
- غلتیدن روی زمین؛
- تاب خوردن؛
- بازی‌های تعادلی ساده؛
- مسابقه‌های حرکتی.
6- حس بویایی
1-6 بیش‌حسی بویایی
- گریز از بعضی بوها؛
- حالت تهوع؛
- واکنش شدید هنگام بوییدن مواد غذایی یا مواد شوینده.
راهکارهای خانگی
- استفاده از بوهای ملایم؛
- باز کردن پنجره‌ها؛
- تغییر نوع شوینده‌ها؛
- معرفی تدریجی بوهای جدید.
2-6 کم‌حسی بویایی
جستجوی بو کردن اجسام، چسباندن بینی به وسایل.
راهکارهای خانگی
- ارائۀ بوهای مختلف (اما ایمن)؛
- بازی «حدس بوی غذا»؛
- استفاده از اِسانس‌های بسیار ملایم در محیط.
7- حس چشایی
1-7 بیش‌حسی چشایی
- اجتناب از غذاها؛
- خوردن محدود چند نوع غذا؛
- حساسیت به دما یا بافت.
راهکارهای خانگی
- معرفی تدریجی غذاهای جدید؛
- استفاده از ادویه‌های ملایم؛
- بازی با بافت‌های خوراکی (مثل آجیل نرم، پوره، بیسکوییت)؛
- استفاده از نی برای نوشیدنی‌ها.
2-7 کم‌حسی چشایی
- جویدن اشیاء؛
- تمایل به غذاهای تند یا ترش.
راهکارهای خانگی
- استفاده از خوراکی‌های مختلف با بافت‌های متفاوت؛
- استفاده از نی‌های مقاوم؛
- استفاده از چیپس نرم و غذاهای با طعم قوی اما ایمن.
نکته مهم برای والدین
یک کودک ممکن است در یک حس بیش‌حسی باشد و در همان حس هم کم‌حسی نشان دهد. این یک اتفاق کاملاً طبیعی در اختلالات پردازش حسی است و نشان می‌دهد سیستم عصبی کودک در برخی موقعیت‌ها بیش‌فعال و در برخی دیگر کم‌فعال است.
اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ گفتاردرمانی هستید، به سایر پُست های من در «اخبار علمی» مراجعه نمایید.
دکتر مجید اوریادی
دکترای تخصصی گفتاردرمانی