کانالهای اصلی ارتباط غیرکلامی در دوران کودکی عبارتند از: جنبشی، پیرازبانی و دوری/ نزدیکی. بر این اساس، در ادامه به بحث و بررسی این کانال ها خواهیم پرداخت.
کانال جنبشی
رفتار جنبشی شامل اشاره و سایر حرکات بدنی اعم از بیان چهره ای، حرکت چشم و وضعیت بدن می شود. کودکان اطلاعات را از طریق یکی یا ترکیبی از این رفتارها درک کرده و انتقال می دهند. برای مثال، کودکان غالباً لذت خود را از چشیدن یک طعم خوب به این صورت نشان می دهند که لب بالا و پایین شان را در یک حرکت چرخشی لیس می زنند و لیسیدن را با یک صدای قابل شنیدن به پایان می رسانند. چشمان شان معمولا گشاد شده و برخی از کودکان هم زمان با لیسیدن لب ها، دست شان را به صورت دایره وار روی شکم شان می مالند. ترکیب بیان چهره ای و حرکت بدنی بر این مسئله تاکید می کند که کودکان طعمی را دوست دارند.
کانال پیرازبانی
رفتار پیرازبانی شامل کیفیت های صوت، ناروانی های گفتار و برخی از اصوات غیرزبانی از قبیل خندیدن، خمیازه و نالیدن می باشد. بنابراین، رفتارهای پیرازبانی شامل ارتفاع، تکیه و کیفیت آهنگینی است که به شنونده در درک و تفسیر پیام کمک می کند. برای مثال، سرنخ های پیرازبانی به شنونده کمک می کند که دریابد پیام دریافت شده یک پرسش بوده؛ بنابراین، مستلزم یک پاسخ است یا یک خبر بوده و مستلزم پاسخ نیست.
به علاوه، رفتار پیرازبانی دروندادی را در بافت مکالمه وارد می کند که ممکن است بر روی رفتارهای ارائه شده در آن بافت تاثیر بگذارد. برای مثال، یک کودک نوپا ممکن است در پاسخ به صدای مهربانانه مادر قدم هایش را با شجاعت بیشتری بردارد تا صدای ناخوشایند مادر.
همچنین، توجه به سرنخ های پیرازبانی و غیرکلامی ممکن است به فرد در درک محتوای پیام کمک کند. برای مثال، کودکی که در وقت خواب، مکرراً خمیازه می کشد، اما فریاد می زند که «خوابم نمی آید»، به اطرافیان به صورت غیرکلامی این پیام را می دهد که خوابش می آید.
کانال دوری/نزدیکی
رفتار دوری/ نزدیکی شامل درک و به کارگیری فضای اجتماعی و شخصی است. در همین رابطه، مشاهده مرز فاصله و فضای بین افراد به عنوان جنبه ای از رفتار دوری/ نزدیکی مورد استفاده قرار می گیرد. برای مثال، هنگامی که یک کودک جدید وارد مهدکودک می شود، گروه هم سالان اطراف کودک تازه وارد به نحوی جمع می شوند که فاصله کمی با او دارند به نحوی که اگر بخواهند، می توانند او را لمس کنند. این فاصله به گروه اجازه می دهد تا چهرۀ کودک تازه وارد را از طریق بینایی تجسس کند و از این طریق کودک تازه وارد به ساختار اجتماعی گروه معرفی می شود. مطالعات نشان داده که هم زمان با بزرگ تر شدن کودکان، فواصل تعامل اجتماعی افزایش یافته و به استانداردهای بزرگسالی نزدیک می شود.
بر اساس آن چه بیان شد، رفتارهای جنبشی، پیرازبانی و دوری/نزدیکی نقش قابل توجهی را در رشد و تکامل ارتباط موثر بازی می کنند. بنابراین، این رفتارها باید در چارچوب کلی عمل برقراری ارتباط انسانی دیده شوند که شامل دو جنبه رفتار نمادین کلامی و غیرکلامی است. در واقع، این جنبه های رفتار غیرکلامی، اجزاء یکپارچه در یک ارتباط چهره به چهره هستند. اما، در عین حال، تفکیک آنها می تواند بررسی چگونگی اکتساب و رشد و تکامل جنبه های مختلف رفتار غیرکلامی را تسهیل نماید.
اگر مایل به کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ گفتاردرمانی هستید، به سایر پُست های من در «اخبار علمی» مراجعه نمایید.
دکتر مجید اوریادی
دکترای تخصصی گفتاردرمانی